25-04-2007, 20:01
Dünyada yaygın avlanan türler arasında ilk sıralarda yer alan orkinos, bir ihracat ürünü olarak Türk balıkçılık sektörü için büyük önem taşırken, yakın dönemlerde yeni bir orkinos üreme alanı bulunan Doğu Akdeniz de bu özelliği ile bölge genelinde öne çıkıyor...
Eskiçağda İstanbul’un (Byzantion) en önemli doğal zenginliğini ve gelir kaynağını, Boğaz’dan geçen gemilerden aldığı vergiler dışında, palamut ve orkinos oluştururdu. Bu balıklar, Byzantion için öylesine önemliydi ki kentin
simgesi haline gelmişti. Byzantion’un İS 1–3. yüzyıllarda, Roma İmparatorluğu’nun egemenliği altında bulunduğu dönemde, basmış olduğu bronz sikkelerin arka yüzlerinde palamut ve orkinos balıkları resmedilmişti. Homeros (İÖ 8. yüzyıl), Plinius (İS 1. yüzyıl) ve Athenaios (İS 2–3. yüzyıl) gibi birçok antik yazar gerek İstanbul Boğazı, gerekse Çanakkale Boğazı’ndaki palamut ve orkinoslardan söz etmişti. Bu balıklar Haliç’e “altın boynuz” denmesini sağlayacak kadar bol idi.
Türkiye’de orkinos avcılığı 1957’ye kadar dalyan, olta ve zokalarla yapıldı. En önemli orkinos dalyanları Marmara ve İstanbul Boğazı’nda kuruldu. Dalyanlar, zamanla, yoğunlaşan deniz trafiği, şehirleşme, deniz kirliliği, balıkçılık teknolojisinin gelişimi, balık stoklarının azalması gibi faktörlerin etkisiyle önemini yitirdi. Marmara ve Karadeniz’de orkinosun azalması paralelinde, dalyanla avcılık da 1986’dan bu yana gerçekleştirilemedi. 1957’den itibaren başlayan gırgır tekneleri ile orkinos avcılığı ise 1989’a kadar sadece Marmara Bölgesi ile sınırlı kaldı. 1988–1990 yıllarında, ülkemiz balıkçılığı için önemli olan hamsi avcılığında yaşanan önemli düşüşe bağlı olarak gırgır balıkçıları, Ege ve Akdeniz’e açılarak yeni av alanlarına ve yeni türlere yöneldi.
Bu türlerin başında orkinos ve diğer ton türleri (yazılı orkinos, uzun kanat orkinos ve tombik balığı) gelmekteydi. Aynı dönemde Japon pazarında orkinosun yüksek değere sahip olması balıkçıların özellikle bu balığa yönelmesine neden oldu ve gırgır tekneleri orkinos avcılığına kaydı. Günümüzde orkinos avcılığı en yoğun olarak Ege ve Akdeniz’de yapılıyor ve Marmara’da yıllık değişimler olmakla birlikte sürüyor. Karadeniz’de ise orkinos avcılığına artık rastlanmıyor. (Türkiye’de orkinos avcılık miktarı 1970’te 138 ton iken, bu miktar 1985’te 2230 tona ve 1997’de de 5093 tona yükseldi.)
ICCAT, azalan orkinos stoklarının korunması amacı ile 2002’den itibaren avcılıkta kota uygulaması başlattı. Türkiye, komisyona 2003’te üye olması nedeniyle, 2002–2006 için kendi adına belirlenmiş orkinos avcılık kotasına sahip olamadı. Türk balıkçılar, bu yıllarda “diğer ülkeler” kategorisindeki yaklaşık 1000 tonluk miktar dahilinde avlanabildi. Yeni balıkçılık yönetim planında, Türkiye’ye 2007 için 918 ton avcılık kotası belirlendi. Ancak, tarihsel orkinos balıkçılığına ve bugün sahip olduğu yaklaşık 70 teknelik gelişmiş orkinos avcılık filosuna sahip olan Türkiye için belirlenen bu avcılık kotası Türk balıkçılar tarafından yetersiz bulundu.
Bu arada Devlet İstatistik Enstitüsü’nün verdiği resmi değerlere göre 2004’te Türkiye’nin avladığı toplam orkinos miktarı 1075 ton iken aynı yıl sadece orkinos çiftliklerinin kapasitesinin 4250 ton olması da dikkati çekti. Firmalar, ya Libya, Güney Kore ve Fas gibi diğer ülkelerin avcılık kotalarını ya da Tunus, Fransa, İtalya ve İspanya gibi ülke balıkçılarının yakaladıkları balıkları satın almaktaydı. Türkiye’nin de tüm diğer Akdeniz ülkelerindeki çiftlikler gibi tamamen yasal olan bu yolla kapasitelerini doldurduğu belirtildi. Ancak çiftlik kapasitelerinin yakalandığı belirtilen orkinos miktarından fazla olmasının bir başka nedeni de gerçek av miktarının kontrol edilememesiydi. (Tüm Akdeniz ülkelerinin kota miktarı kadar av bildirimi yaptığı –32 000 ton– ancak, gerçek avcılık miktarının 50.000 tonun üzerinde olduğu tahmin ediliyor.)
Tüm Akdeniz’de olduğu gibi Türkiye’de de orkinos çiftlikleri hızla yaygınlaştı. Orkinos fiyatının görece düşük olduğu yaz döneminde avlanan orkinoslar 3–6 ay arası sürelerle kafeslerde tutuluyor; bu süre boyunca yemlenerek yağlandırılıp, piyasanın kâr ve talep açısından en uygun olduğu dönemde satışa sunuluyor.
Eskiçağda İstanbul’un (Byzantion) en önemli doğal zenginliğini ve gelir kaynağını, Boğaz’dan geçen gemilerden aldığı vergiler dışında, palamut ve orkinos oluştururdu. Bu balıklar, Byzantion için öylesine önemliydi ki kentin
simgesi haline gelmişti. Byzantion’un İS 1–3. yüzyıllarda, Roma İmparatorluğu’nun egemenliği altında bulunduğu dönemde, basmış olduğu bronz sikkelerin arka yüzlerinde palamut ve orkinos balıkları resmedilmişti. Homeros (İÖ 8. yüzyıl), Plinius (İS 1. yüzyıl) ve Athenaios (İS 2–3. yüzyıl) gibi birçok antik yazar gerek İstanbul Boğazı, gerekse Çanakkale Boğazı’ndaki palamut ve orkinoslardan söz etmişti. Bu balıklar Haliç’e “altın boynuz” denmesini sağlayacak kadar bol idi.
Türkiye’de orkinos avcılığı 1957’ye kadar dalyan, olta ve zokalarla yapıldı. En önemli orkinos dalyanları Marmara ve İstanbul Boğazı’nda kuruldu. Dalyanlar, zamanla, yoğunlaşan deniz trafiği, şehirleşme, deniz kirliliği, balıkçılık teknolojisinin gelişimi, balık stoklarının azalması gibi faktörlerin etkisiyle önemini yitirdi. Marmara ve Karadeniz’de orkinosun azalması paralelinde, dalyanla avcılık da 1986’dan bu yana gerçekleştirilemedi. 1957’den itibaren başlayan gırgır tekneleri ile orkinos avcılığı ise 1989’a kadar sadece Marmara Bölgesi ile sınırlı kaldı. 1988–1990 yıllarında, ülkemiz balıkçılığı için önemli olan hamsi avcılığında yaşanan önemli düşüşe bağlı olarak gırgır balıkçıları, Ege ve Akdeniz’e açılarak yeni av alanlarına ve yeni türlere yöneldi.
Bu türlerin başında orkinos ve diğer ton türleri (yazılı orkinos, uzun kanat orkinos ve tombik balığı) gelmekteydi. Aynı dönemde Japon pazarında orkinosun yüksek değere sahip olması balıkçıların özellikle bu balığa yönelmesine neden oldu ve gırgır tekneleri orkinos avcılığına kaydı. Günümüzde orkinos avcılığı en yoğun olarak Ege ve Akdeniz’de yapılıyor ve Marmara’da yıllık değişimler olmakla birlikte sürüyor. Karadeniz’de ise orkinos avcılığına artık rastlanmıyor. (Türkiye’de orkinos avcılık miktarı 1970’te 138 ton iken, bu miktar 1985’te 2230 tona ve 1997’de de 5093 tona yükseldi.)
ICCAT, azalan orkinos stoklarının korunması amacı ile 2002’den itibaren avcılıkta kota uygulaması başlattı. Türkiye, komisyona 2003’te üye olması nedeniyle, 2002–2006 için kendi adına belirlenmiş orkinos avcılık kotasına sahip olamadı. Türk balıkçılar, bu yıllarda “diğer ülkeler” kategorisindeki yaklaşık 1000 tonluk miktar dahilinde avlanabildi. Yeni balıkçılık yönetim planında, Türkiye’ye 2007 için 918 ton avcılık kotası belirlendi. Ancak, tarihsel orkinos balıkçılığına ve bugün sahip olduğu yaklaşık 70 teknelik gelişmiş orkinos avcılık filosuna sahip olan Türkiye için belirlenen bu avcılık kotası Türk balıkçılar tarafından yetersiz bulundu.
Bu arada Devlet İstatistik Enstitüsü’nün verdiği resmi değerlere göre 2004’te Türkiye’nin avladığı toplam orkinos miktarı 1075 ton iken aynı yıl sadece orkinos çiftliklerinin kapasitesinin 4250 ton olması da dikkati çekti. Firmalar, ya Libya, Güney Kore ve Fas gibi diğer ülkelerin avcılık kotalarını ya da Tunus, Fransa, İtalya ve İspanya gibi ülke balıkçılarının yakaladıkları balıkları satın almaktaydı. Türkiye’nin de tüm diğer Akdeniz ülkelerindeki çiftlikler gibi tamamen yasal olan bu yolla kapasitelerini doldurduğu belirtildi. Ancak çiftlik kapasitelerinin yakalandığı belirtilen orkinos miktarından fazla olmasının bir başka nedeni de gerçek av miktarının kontrol edilememesiydi. (Tüm Akdeniz ülkelerinin kota miktarı kadar av bildirimi yaptığı –32 000 ton– ancak, gerçek avcılık miktarının 50.000 tonun üzerinde olduğu tahmin ediliyor.)
Tüm Akdeniz’de olduğu gibi Türkiye’de de orkinos çiftlikleri hızla yaygınlaştı. Orkinos fiyatının görece düşük olduğu yaz döneminde avlanan orkinoslar 3–6 ay arası sürelerle kafeslerde tutuluyor; bu süre boyunca yemlenerek yağlandırılıp, piyasanın kâr ve talep açısından en uygun olduğu dönemde satışa sunuluyor.
